Αν και με το πέρασμα του χρόνου οι συνθήκες κατά την οδοντιατρική εργασία έχουν αλλάξει σημαντικά και θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πόνος δε συνοδεύει πλέον τις οδοντιατρικές πράξεις σχεδόν στο σύνολό τους, ο φόβος εξακολουθεί να μας ταλαιπωρεί. Η έννοια του φόβου σε σχέση με τον οδοντίατρο υπάρχει στη βιβλιογραφία μόνο τις τελευταίες δεκαετίες. Οι έρευνες για το φόβο σε ό,τι αφορά τα παιδιά, δείχνουν ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ 6 και 22% ή και ακόμα υψηλότερα.
Υπάρχει όμως μια σύγχυση μεταξύ των εννοιών του φόβου, του άγχους και της φοβίας.
Κάνοντας μια μικρή ερασιτεχνική βουτιά σε θέματα ψυχολογίας, ας τις ξεχωρίσουμε μεταξύ τους:
Φόβος είναι η συναισθηματική αντίδραση προς κάποιο πραγματικό ή αναμενόμενο κίνδυνο για την ψυχοσωματική μας υπόσταση.
Άγχος είναι μια αντίδραση φόβου η αιτία της οποίας δεν είναι συγκεκριμένη, αλλά αόριστη και συγκεχυμένη. Φοβία είναι ένας διαρκής και παράλογος φόβος για συγκεκριμένο αντικείμενο, πρόσωπο, ζώο ή κατάσταση, του οποίου τον παράλογο χαρακτήρα αναγνωρίζει ο πάσχων χωρίς όμως να μπορεί να απαλλαγεί απ αυτόν.
Πώς τα ξεχωρίζουμε στην πράξη;
Αν και “μπλέκονται” μεταξύ τους, συνήθως όταν προϋπάρχει μια άσχημη εμπειρία, πρόκειται για φόβο ενώ για ένα μη συνεργάσιμο παιδί που πρόκειται να έχει την πρώτη του επίσκεψη στον οδοντίατρο, η “δύσκολη” συμπεριφορά οφείλεται σε άγχος. Από πού όμως γεννιέται και πώς διαμορφώνεται αυτός ο φόβος;
Ανεξαρτήτως ηλικίας του παιδιού, το άγχος για την επίσκεψη στον οδοντίατρο αξιολογείται ως φυσιολογικό, και ανάλογο με αυτό που παρουσιάζεται σε κάθε κατάσταση όπου το παιδί θεωρεί ότι απειλείται.
Ένα ήπιο άγχος ή φόβος θεωρείται αναμενόμενο και συνάδει με τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού, και μάλιστα πρόκειται για κατάσταση στην οποία το παιδί ανταποκρίνεται επιτυχώς.
Όταν όμως ο φόβος γίνεται δυσανάλογος με την πραγματική διάσταση της “απειλής”, εμποδίζει τη φυσιολογική λειτουργία και συμπεριφορά.
Υπάρχουν τρεις ομάδες παραγόντων που συμμετέχουν:
Α. Προσωπικοι
-Η ηλικία , όπου βλέπουμε ότι ο φόβος της οδοντιατρικής επίσκεψης και τα προβλήματα συνεργασίας είναι πολύ συχνότερα στα μικρά παιδιά παρά στα μεγαλύτερα.
-Το φύλο, όπου συγκεκριμένα τα κορίτσια φαίνονται να έχουν αυξημένο οδοντιατρικό φόβο.
-Η ιδιοσυγκρασία του παιδιού, που σύμφωνα με σύγχρονες απόψεις διακρίνεται σε εύκολη, δύσκολη και αυτή των παιδιών που αργούν να ξεκινήσουν και είναι πιο ντροπαλά και με δυσκολία προσαρμογής σε αλλαγές. Βρίσκουμε επίσης περιπτώσεις με γενικευμένο άγχος ή φόβο και προβλήματα συμπεριφοράς λόγω νευρωτικών παθήσεων.
Β. Εξωτερικοί
Το άγχος και ο φόβος των γονέων, που μεταφέρονται με υποβολή και χαρακτηρίζονται ως υποκειμενικοί παράγοντες. Πρόκειται για τους πιο έντονους λόγω της μεγαλοποίησής τους στη φαντασία του παιδιού. Οι φοβικοί γονείς επεμβαίνουν και στη θεραπεία ευαισθητοποιώντας αρνητικά το παιδί τους με ερωτήσεις για την ένεση ή άλλες λεπτομέρειες που ο οδοντίατρος θα ήθελε να παρουσιάσει αλλιώς και να διευκολύνει το παιδί.
-Εικόνες που μπορεί να έχουν περάσει στο παιδί από την τηλεόραση ή το internet ή ιστορίες που του έχουν μεταφερθεί από το κοινωνικό περιβάλλον, με τάση μεγαλοποίησης ενίοτε.
-Η κοινωνική κατάσταση και οι κοινωνικές ανασφάλειες της οικογένειας συμμετέχουν επίσης, για παράδειγμα σε ότι αφορά παιδιά μεταναστών, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και ο ρόλος του παιδιού στην κοινωνία αλλάζει μια και εξασθενεί η αυθεντία που ενέπνεαν οι γονείς, οπότε μέρος της αμφισβήτησης αφορά την οδοντιατρική θεραπεία και τον ίδιο τον οδοντίατρο.
Γ. Οδοντιατρικοί
Πόνος Εύκολα καταλαβαίνουμε το ρόλο μιας άσχημης οδοντιατρικής εμπειρίας και το πόσο συσχετίζεται ο πόνος με την πρόκληση φόβου και πρόσθετου άγχους. Βέβαια η αντίληψη του πόνου διαφέρει από άτομο σε άτομο ενώ τα παιδιά ανάλογα με το στάδιο της ανάπτυξής τους μπορεί να θεωρούν ως πόνο μια αίσθηση άγχους, ένα άσχημο ηχητικό ή γευστικό αίσθημα. Προηγούμενη αρνητική εμπειρία Οι περισσότερες φοβίες των ενηλίκων ξεκινούν από τραυματικές εμπειρίες της παιδικής τους ηλικίας. Είναι δε αυτές που διαμορφώνουν ενήλικες με φόβο και άγχος για την οδοντιατρική θεραπεία, ακόμα και για την ίδια τη στοματική υγιεινή.
Παράγοντες του οδοντιατρείου
-Αφορούν τη συμπεριφορά του προσωπικού του οδοντιατρείου και τον ίδιο το χώρο, το κατα πόσο η διαμόρφωσή του προκαλεί επιπρόσθετο stress ή το καταστέλλει, καθώς και τους διάφορους ήχους κατά τη θεραπεία. -Υπάρχουν τεχνικές μέτρησης του φόβου, με αξιοπιστία και επαναληψιμότητα και ειδικά σχεδιασμένες για παιδιά, με τις οποίες γίνεται μια “ποσοτική” εκτίμηση του φόβου.
-Μετά απ'όλα αυτά ερχόμαστε στο ρόλο του οδοντιάτρου, που πρέπει να καταστρώσει συγκεκριμένη και εξατομικευμένη ανάλογα με το κάθε παιδί, στρατηγική για την αντιμετώπιση του φόβου. Οφείλει, και έχει τα μέσα για να εξασφαλίσει ένα μη απειλητικό περιβάλλον, ώστε να εγκατασταθεί σχέση εμπιστοσύνης και επικοινωνίας με το παιδί και τον γονέα, για την πρόληψη προβλημάτων συμπεριφοράς και για να βοηθηθούν τα παιδιά να ξεπεράσουν το φόβο τους.
-Τέλος, να μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά που δε συνεργάζονται εύκολα δεν είναι απαραίτητα δύσκολα παιδιά. Έχουν μια προσωπικότητα που απαιτεί ειδική φροντίδα από τον οδοντίατρο και συνεργασία και υποστήριξη από τους γονείς.
Γεώργιος Ν. Κουρτέσης
Χειρουργός Οδοντίατρος
Διεύθυνση Ιατρείου: Βασιλείου Ρώτα 4, Συκιές, Θεσσαλονίκη
Τηλ. 2310630203 Κιν. 6972491598 e-mail. gkourtesis@yahoo.gr